Μάιρα Παπαθανασοπούλου:”η μεγάλη σιωπή κρύβει μια σπαρακτική κραυγή”

 

Η Μάιρα Παπαθανασοπούλου είναι μία συγγραφέας θετικής ενέργειας, που εκπλήσσει ευχάριστα συνεχώς τους ανθρώπους γύρω της, πραγματοποιεί τις ιδέες της,  τις σκέψεις της και δίνει υπέροχες απαντήσεις μέσα από τα βιβλία της σε δικά της  ερωτήματα που κουβαλά μέσα της για την ιστορία ενός τόπου.Αγαπά την έρευνα και έτσι μας χάρισε ένα υπέροχο βιβλίο για μια ακόμη φορά.

Επιμέλεια συνέντευξης: Βασιλική Ευαγγέλου-Παπαθανασίου

Η Μάιρα Παπαθανασοπούλου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1967. Σπούδασε Γερμανική Φιλολογία και εργάζεται ως μεταφράστρια. Το 1998 κυκλοφόρησε το πρώτο της βιβλιο, το μυθιστόρημα “Ο Ιούδας φιλούσε υπέροχα”, το οποίο πολύ γρήγορα κατέκτησε την πρώτη θέση στον πίνακα των μπεστ σέλερ και μέσα σε δύο χρόνια κυκλοφόρησε σε περισσότερα από 250.000 αντίτυπα. Το βιβλίο που κέρδισε τους περισσότερους ΄Ελληνες αναγνώστες μεταφράστηκε και κυκλοφορεί στα αγγλικά, ισπανικά, ιταλικά, πορτογαλικά, ολλανδικά, σουηδικά, φιλανδικά, πολωνικά, εβραϊκά, τουρκικά και τσέχικα. Το 2000 εκδόθηκε το δεύτερο μυθιστόρημά της, “Οι τοξικές ενώσεις του αρσενικού” που γνώρισε και αυτό μεγάλη επιτυχία, το 2004 το μυθιστόρημα “Εσύ, γλυκιά μου εξουσία”, το 2006 το “Μακάριοι οι πενθούντες” και το 2014 το “Mamma Santissima. Έχει γράψει επίσης τα παιδικά βιβλία “Τι κι αν είμαι ασβός” (2001) και “Έχω ράμματα για τη γούνα σου” (2002). Διηγήματά της έχουν δημοσιευτεί σε περιοδικά, και έχει συμμετάσχει σε 2 συλλογές διηγημάτων.

Πριν λίγους μήνες κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη το νέο σας μυθιστόρημα «Τα παιδιά της μεγάλης σιωπής»

Τι κρύβεται πίσω από αυτόν τον όμορφο και ευφάνταστο τίτλο;

 

Συνήθως η μεγάλη σιωπή κρύβει μια σπαρακτική κραυγή μέσα της. Αυτή η κραυγή βγαίνει από τα στόματα χιλιάδων παιδιών σε αυτό το μυθιστόρημα. Είναι τα λεγόμενα «παιδιά του Μάρκου», ανήλικα ελληνόπουλα που στην πιο άγρια φάση του Εμφυλίου ξεριζώθηκαν από τη μητρική αγκαλιά και στάλθηκαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες. Αυτό το παιδομάζωμα (κατά άλλους παιδοφύλαγμα) οργανώθηκε από τον Μάρκο Βαφειάδη, ηγετική φιγούρα του ΚΚΕ. Αυτά τα παιδιά τραυματίστηκαν ψυχικά διά βίου και ποτέ δεν θέλησαν να μιλήσουν, ούτε καν στα δικά τους παιδιά, για όσα τους συνέβησαν σε τρυφερή ηλικία. Από διαφορετική αφετηρία (την παγωμένη Νορβηγία), αλλά με πολλά κοινά σημεία, μαθαίνουμε για τα λεγόμενα «παιδιά του Χίμλερ», τα χιλιάδες παιδιά που γεννήθηκαν στο πλαίσιο του νοσηρού προγράμματος ευγονικής των ναζί, με εμπνευστή τον Χίμλερ. Αυτά τα παιδιά μεγάλωσαν με το στίγμα της ντροπής των μανάδων τους που κοιμήθηκαν με τον εχθρό. Η ενήλικη ζωή τους ήταν φορτωμένη με πόνο, συμπλέγματα, ανασφάλειες. Πολύ λίγα από αυτά τα παιδιά είχαν το κουράγιο μεγαλώνοντας να μιλήσουν για το βάρος που κουβαλούσαν. Έχουμε λοιπόν ένα παιδί του Μάρκου και ένα παιδί του Χίμλερ, που έχουν μεγαλώσει στη σιωπή, την οποία ενθαρρύνει βεβαίως το ολοκληρωτικό καθεστώς της Ανατολικής Γερμανίας. Όταν συναντιούνται συμπωματικά ως ενήλικες, ανακαλύπτουν τη γλυκιά παρηγοριά της μεταξύ τους εξομολόγησης.

 Ο ευφυής τίτλος του βιβλίου σας μάς κάνει να θέλουμε να μπούμε κατευθείαν στην ιστορία σας και να γνωρίσουμε τους ήρωές σας. Μπορείτε να μάς σκιαγραφήσετε τις προσωπικότητές τους ;

 

Από την πρώτη στιγμή σκέφτηκα πως ο πρωταγωνιστής μου θα είναι ανάπηρος. Δεν έχουμε κεντρικούς ήρωες με αναπηρία στη μυθιστοριογραφία μας (εξαιρώ τα παιδικά και εφηβικά αναγνώσματα). Έπρεπε να γίνει η αρχή, και χαίρομαι που το αναγνωστικό κοινό γοητεύτηκε από τον εκ γενετής μονόχειρα Σταύρο, ο οποίος διαθέτει κριτικό χιούμορ που βασίζεται σε μια βαθύτερη στάση ζωής κι όχι απλώς στο βασικό ένστικτο της βιολογικής διατήρησής της. Είναι φιλόδοξος και διεκδικεί όσα του αναλογούν, όπως θα τα διεκδικούσε κάποιος αρτιμελής. Στον αντίποδα, η Μάρτα, παρότι είναι πανέμορφη, κουβαλά το στίγμα του παιδιού της ντροπής, επειδή ο πατέρας της ήταν μέλος των Ες Ες. Η συστολή και η ανασφάλεια έχουν οδηγήσει την αυτοεκτίμησή της στα τάρταρα.

 

Ποιο το ερέθισμα που έπλασε στο μυαλό σας την υπόθεση του μυθιστορήματος σας;

 

Η «ετερογονία των σκοπών» με ώθησε να γράψω αυτό το μυθιστόρημα. Η αρχική αιτία παράγει αποτέλεσμα διαφορετικό από το επιζητούμενο. Οι συνέπειες των πράξεων των «ενηλίκων» για το μέλλον των «παιδιών» ξεπέρασαν τον σκοπό που είχε τεθεί αρχικά και δημιούργησαν νέες συνθήκες, που με τη σειρά τους προκάλεσαν άλλες επιδράσεις από τις επιδιωκόμενες. Τα «Παιδιά του Μάρκου» δεν έγιναν μαχητές για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους μοναρχοφασίστες και τα «Παιδιά του Χίμλερ» δεν έγιναν η Πέμπτη Φάλαγγα του στρατού του Χίτλερ στις χώρες υπό την κατοχή του. Αντιθέτως, όλα τους μεγάλωσαν στο δυστοπικό περιβάλλον της Ανατολικής Γερμανίας, βιώνοντας κρίση ταυτότητας, ευρισκόμενα ενώπιον ενός ψυχολογικού και κοινωνικο-πολιτικού αδιεξόδου. Στο τέλος, έγιναν τα τέλεια θύματα για την ανάλγητη Στάζι, που δεν δίστασε να στρατολογήσει αρκετά από αυτά ως πράκτορες ή να κλέψει τα στοιχεία τους για να τα χρησιμοποιήσει ως «Legende» (αληθοφανή προκάλυψη) για τους δικούς της κατασκόπους.

 

Η μοίρα ή οι επιλογές τους καθορίζουν τους ήρωες της ιστορίας σας;

 

Οι ήρωές μου θέλουν απεγνωσμένα να πάρουν τη ζωή στα χέρια τους, να χαράξουν μια προσωπική γραμμή. Ωστόσο, ζουν στην Ανατολική Γερμανία της συγκεντρωτικής ματιάς του Μεγάλου Αδελφού, εκεί όπου η μοίρα παίρνει τη μορφή της ιστορικής νομοτέλειας. Ο έρωτας μεταμορφώνεται σε καχυποψία και η ιδιωτική ζωή μετατρέπεται σε άθυρμα υπέρτερων αφηγήσεων από ισχυρούς μαριονετίστες που κινούν τα νήματα. Η ψευδαίσθηση του ιντετερμινισμού της ανθρώπινης ζωής διαλύεται στα βράχια της σκληρής αιτιοκρατίας, σύμφωνα με την οποία κάθε γεγονός που εμπεριέχει ανθρώπινη δράση συνδέεται με αιτιώδη αλυσιδωτή σχέση με τις προγενέστερες καταστάσεις. Δεν υπάρχουν ατομικές επιλογές, δεν υπάρχει ελεύθερη βούληση. Σίγουρα όχι στην Ανατολική Γερμανία.

 

Πιστεύετε στις δεύτερες ευκαιρίες;

 

Και στις τρίτες. Και στις τέταρτες. Σε όσες σου δίνονται και σε όσες πρέπει να κυνηγήσεις από μόνος σου μέχρι να πετύχεις αυτό που θέλεις.

 

Γράφετε ένα ψυχροπολεμικό κατασκοπευτικό θρίλερ υπό το άγρυπνο μάτι της Στάζι. Αφιερωσατε πολύ χρόνο για τη μελέτη της εποχής;

 

Αφήστε τα, πολύ διάβασμα! Αλλά το έχω απολαύσει στο έπακρο. Λατρεύω την έρευνα. Έχω ξεκινήσει να μελετώ την ιστορία της Ανατολικής Γερμανίας περίπου από το 2013. Έχουν περάσει δέκα χρόνια κι ακόμα συγκεντρώνω πληροφορίες, επειδή σκοπεύω να γράψω το τρίτο μέρος της άτυπης τριλογίας για αυτή τη χώρα που έζησε σαράντα χρόνια. Τώρα μελετώ ενδελεχώς τη δεκαετία του ’70. Στα Παιδιά της Μεγάλης Σιωπής περιγράφω τη δημιουργία αυτής της χώρας το 1950 μέχρι τη δεκαετία του ‘60. Και το πρώτο μέρος της τριλογίας, που εκδόθηκε το 2017 με τίτλο Η Ιεραποστολική Στάση, μιλά για την περίοδο λίγο πριν πέσει το Τείχος του Βερολίνου και λίγο μετά την Ένωση με τη Δυτική Γερμανία. Χρονολογικά μου βγήκε κάπως ανάποδα, αλλά δεν γινόταν αλλιώς. Πρώτα μου ήρθε η ιδέα για την ιστορία που αφορά το Τείχος του Βερολίνου. Και φυσικά, η μελέτη για την Ανατολική Γερμανία γίνεται πάντα σε συνάρτηση με γεγονότα που συνέβαιναν στην Ελλάδα κατά τις ιστορικές περιόδους στις οποίες εκτυλίσσονται οι ιστορίες μου. Η μακροϊστορία ζωντανεύει μέσα από τη μικροϊστορία.

 

Αν θα έπρεπε να απομονώσετε μια στιγμή ή ένα γεγονός από τα παιδικά σας χρόνια, που σήμαινε πολλά για την προσωπική σας εξέλιξη, ποιο θα ήταν αυτό;

 

Η κιθάρα που μου χάρισαν οι γονείς μου στη β’ Γυμνασίου. Ο δάσκαλος που προσπαθούσε να με διδάξει μου έδωσε να καταλάβω ότι έπρεπε να ασχοληθώ με οτιδήποτε άλλο πλην της μουσικής. Είχα καλό χέρι για ζωγραφική ή γράψιμο. Όχι για μουσικό όργανο. Οι καθηγητές Τεχνικών με ενθάρρυναν να ασχοληθώ με τη ζωγραφική. Οι γονείς μου δεν με άφησαν να δώσω εξετάσεις για τη Σχολή Καλών Τεχνών, επειδή θεωρούσαν ότι οι ζωγράφοι πεθαίνουν στην ψάθα. Μου έμεινε η συγγραφή. Στο δημοτικό είχα βραβευτεί για τα ποιήματά μου, οπότε υπήρχε μαγιά. Κάποια στιγμή (20 χρόνια αργότερα) το μικρόβιο της συγγραφής επωάστηκε, και αυτή τη στιγμή σας δίνω συνέντευξη ως συγγραφέας. Κάποτε θα ξαναπιάσω την κιθάρα.

 Η εποχή μας κατά τη γνώμη σας είναι μυθιστορηματική;

 

Θα είναι όταν θα έρθει το πλήρωμα του χρόνου. Κατά την άποψή μου ένας συγγραφέας δεν πρέπει να γράφει «εν θερμώ», αλλά να περιμένει την αποστασιοποίηση που φέρνει το πέρασμα των χρόνων. Για να είναι αντικειμενικός όταν θα καταβυθιστεί στην αναζήτηση πληροφοριών για την εποχή που θέλει να περιγράψει. Για να μπορέσει να ξεχωρίσει από το χάος των αλληλοσυγκρουόμενων και των αλληλεπικαλυπτόμενων πληροφοριών εκείνες τις μαρτυρίες που δεν θα είναι φορτισμένες με το συναίσθημα της μιας ή της άλλης πλευράς. Εγώ, τουλάχιστον, αυτό προσπαθώ να κάνω. Να γράφω «ψύχραιμα» και να μην κάνω τους ήρωές μου καρικατούρες της μιας και της άλλης ιδεολογίας. Ελπίζω το ίδιο να κάνουν και οι νεότεροι συγγραφείς που θα γράψουν κάποτε ευφάνταστα μυθιστορήματα για την πανδημία, τον πόλεμο στην Ουκρανία και τα υπόλοιπα ζητήματα που στιγμάτισαν την εποχή μας.