Είναι απλώς ένα παιχνίδι… ή όχι;

Τι πιο αγνό και όμορφο από την εικόνα ενός παιδιού που παίζει ανέμελα και ξέγνοιαστα, γεμίζοντας «φως» το δωμάτιο;! Αν και θεωρείται μια δεδομένη διαδικασία, αξίζει να υπογραμμιστεί πως το παιχνίδι αποκτά εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη -τόσο σωματική, όσο και πνευματική- του παιδιού. Μέσα από αυτό, το παιδί εμπλουτίζει τόσο τη φαντασία και το συναισθηματικό του κόσμο, όσο και ενισχύει τη γνωστική του ανάπτυξη.

Δε θα μπορούσαν λοιπόν, να αμφισβητηθούν εύκολα οι ευεργετικές ιδιότητες του παιχνιδιού, όσον αφορά στην αναπτυξιακή διαδικασία, στην οποία υποβάλλεται ένα παιδί, στο δρόμο για τη δημιουργία της προσωπικής του ταυτότητας και ενηλικίωσης. Όπως σε πολλούς τομείς της ζωής, έτσι και στον παιδικό κόσμο των παιχνιδιών, εντοπίζονται πολλές διαστάσεις και νοήματα που εύκολα κανείς προσπερνά, δίχως ιδιαίτερη σκέψη.

Επιρροές ανεπαίσθητες, ασυνείδητες που δε γίνονται άμεσα αντιληπτές. Υπάρχει πιθανότητα λοιπόν, πίσω από τις θετικές επιρροές του παιχνιδιού να καμουφλάρονται κάποιες επιβλαβείς αναπαραστάσεις; Η απάντηση είναι ναι!

Ας ξεκινήσουμε αναφέροντας μια θεωρία του Αμερικανού ψυχολόγου Daniel Kahneman, που ενστερνίζεται την ύπαρξη δύο εαυτών: του βιωματικού και του εμπειρικού. Η διαφορά ανάμεσα στους δύο, και αυτό που αφορά εμάς στην προκειμένη, είναι πως ο βιωματικός εαυτός είναι εκείνος που ζει, ενώ ο εμπειρικός εκείνος που θυμάται-ανακαλεί.

Με βάση τη θεωρία, ο άνθρωπος κάνει επιλογές όχι βάσει παρελθοντικών βιωμάτων, αλλά βάσει των αναμνήσεων αυτών. Συνδέοντας τα όσα προαναφέρθηκαν, εύκολα συμπεραίνουμε πως ο τρόπος με τον οποίο ένα παιδί αποκτά βιώματα την ώρα του παιχνιδιού, αποτυπώνεται ασυνείδητα μεν, σε μεγάλο βαθμό δε, στην ψυχοσύνθεσή του.

Κατά καιρούς, έχει αποτελέσει επίκεντρο συζήτησης στην επιστημονική κοινότητα, ο τρόπος με τον οποίο τα παιχνίδια αναπαράγουν στερεοτυπικές αντιλήψεις στα παιδιά, σχετικά με τη θέση του φύλου τους. Ο διαχωρισμός άλλωστε και έννοιες, όπως η ισότητα μεταξύ των δύο φύλων κοκ, αποτελούν πυρήνα για την πυροδότηση αμέτρητων λογομαχιών στο πέρασμα των χρόνων.

Σκεφτείτε το λίγο… Βασικός παράγοντας επιρροής, που συμπεριλαμβάνεται στο ολιστικό σύστημα κατασκευής του ΕΓΩ μας, είναι τα ερεθίσματα που αποτυπώνονται στη μνήμη μας, από την παιδική μας ηλικία. Είναι σαφές πως τόσο στο οικογενειακό περιβάλλον, όσο και στους προσχολικούς φορείς εκπαίδευσης, τα παιχνίδια που ανατίθενται στα αγόρια είναι αρκετά διαφορετικά από εκείνα που ανατίθενται στα κορίτσια.

Η ταυτότητα του φύλου, είναι μια έννοια που δομείται σίγουρα από τη βιολογική βάση του ατόμου, όμως επηρεάζεται ιδιαίτερα και από το κοινωνικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο αναπτύσσεται. Συνήθως, τα κορίτσια χρησιμοποιούν παιχνίδια που τα ωθούν σε μια πιο παθητική στάση από ό,τι τα αγόρια, που καλούνται να επιδείξουν πιο ενεργητική συμπεριφορά με τα δικά τους παιχνίδια. Παραδείγματος χάριν, τα κορίτσια χτενίζουν τα μαλλιά της κούκλας, ενώ τα αγόρια κατασκευάζουν τις σιδηροδρομικές γραμμές ενός τρένου. Δε δίνεται στα κορίτσια η ευκαιρία να δοκιμάσουν την ενασχόληση με άλλες δραστηριότητες, πέρα από αυτές που στερεοτυπικά ταιριάζουν στο δικό τους φύλο. Ταυτόχρονα, τα αγόρια περιορίζονται σε πιο «αρρενωπές» δραστηριότητες, χάνοντας την ευκαιρία για εξερεύνηση και άλλων τομέων.

Το αποτέλεσμα αυτού; Τα παιδιά, ήδη από πολύ μικρή ηλικία, χάνουν το δικαίωμα προσωπικής επιλογής της κατεύθυνσης που θα επιλέξουν, όσον αφορά στην ανάπτυξη συγκεκριμένων δεξιοτήτων και ενδιαφερόντων. Αυθυποβάλλονται πως είναι ικανά για συγκεκριμένα μόνο πράγματα, συνεχίζοντας με μεγάλη επιτυχία την «παράδοση» του διαχωρισμού αγόρι/κορίτσι (και μετέπειτα άντρας/γυναίκα), που εμείς οι ίδιοι τους μεταλαμπαδεύσαμε.

Τα παιδιά άλλωστε, αναπαράγουν τα πρότυπα που οι μεγάλοι τους παρουσιάζουν. Αποκτούν πολύ συγκεκριμένες και άκαμπτες συνειδητές αναπαραστάσεις για το βίο, καθώς και για τη θέση τους μέσα στην κοινωνία, ξεκάθαρα και βαθιά επηρεασμένη από το φύλο τους. Μήπως όλα αυτά λειτουργούν περιοριστικά για την πορεία του παιδιού; «Ο άνθρωπος είναι το προϊόν των τραυμάτων της παιδικής του ηλικίας». Sigmund Freud, 1856-1939.

Ελένη Μίχα

Πηγή